Tradycje i zabobony
Przez setki lat wokół tradycji związanych ze świętami narodziło się wiele przesądów i wierzeń, które w założeniu miały przynosić pomyślność, chronić domowników oraz zapobiegać różnym nieszczęściom. Swoje korzenie mają w wierzeniach pogańskich, które wraz z nadejściem chrześcijaństwa w naturalny sposób zaczęły przenikać do nowej religii.
Wiara w to, że określone zachowania mogą mieć wpływ na przyszłość i uchronić przed biedą, chorobą czy śmiercią, wywodzi się z czasów, gdy wiedza na temat zdrowia czy zjawisk pogodowych była znikoma. Ludzie, nie potrafiąc racjonalnie wyjaśnić wielu zdarzeń, starali się wpłynąć na siły natury poprzez swoje zachowania.
Przestrzeganie świątecznych tradycji (obecnie uznawanych za zabobony) miało zapewnić bezpieczeństwo całej rodzinie i zagwarantować dobry los w nadchodzącym roku. Z czasem wierzenia te zaczęły funkcjonować jako przesądy, przekazywane z pokolenia na pokolenie, często bez pełnej świadomości ich pierwotnego sensu.
Czego według przesądów nie wolno robić w Wigilię?
Wigilia to dzień wyjątkowy, w którym, zgodnie z tradycją, obowiązuje szereg zakazów.
W Wigilię nie wolno szyć. Używanie tego dnia igły i nici może spowodować, że cały kolejny rok będziemy zmuszeni coś naprawiać i poprawiać. Igła, co ciekawe, mogła także zranić duchy przodków, które w okresie świąt – zgodnie ze starymi wierzeniami – przebywały blisko domowników.
W Wigilię również nie powinno się prać. Ludowe tradycje głoszą bowiem, że pranie w Wigilię może przynieść w kolejnym roku na dom chorobę, a nawet śmierć. Jeśli więc chcemy zachować tę tradycję, ostatnie pranie z suszarki zdejmujemy 23 grudnia.
W Wigilię nie należy także zamiatać podłóg. Przesąd ten obowiązuje również w pierwszy dzień świąt. Dlaczego? Zamiatanie może „wymieść” z domu szczęście i dobrobyt. Nie wiadomo jednak, czy odkurzanie przy pomocy odkurzacza może przynieść ten sam efekt…
Znaczenie potraw na wigilijnym stole
Nie tylko nasze zachowanie, ale także to, co i w jaki sposób jemy w Wigilię, ma swoje tradycyjne znaczenie. Aby zapewnić sobie szczęście w nadchodzącym roku, każdy z domowników powinien skosztować każdej z dwunastu potraw. Pominięcie którejś z nich mogło przynieść niedostatek w jednym z miesięcy nowego roku.
To, co stawiamy na wigilijnym stole, zgodnie z tradycją również ma swoje symboliczne znaczenie.
Ryba (bez względu na gatunek) – to oczywiście symbol chrześcijaństwa. Choć pojawiają się źródła sugerujące, że spożywanie karpia w Wigilię miało być związane z wróżbą długiego życia, a sama tradycja jedzenia tej ryby sięga średniowiecza, prawda jest taka, że karp stał się obowiązkowym elementem wigilijnego polskiego stołu dopiero po II wojnie światowej. W czasach PRL był on po prostu rybą łatwo dostępną i powszechnie hodowaną.
Istotnym, symbolicznym składnikiem wigilijnych potraw jest również kapusta, uznawana za źródło zdrowia i siły. Jej spożywanie miało przynieść domownikom dobre samopoczucie i odporność w nadchodzącym roku.
Fasola, podawana w wielu domach na świątecznym stole, na przykład z dodatkiem przesmażonej bułki, symbolizuje urodzaj i bogactwo. Potrawy z fasolą miały przyciągać dobrobyt. Podobne znaczenie przypisywano pszenicy – dodawanej do kutii jako znak urodzaju, dostatku i zdrowia.
Barszcz czerwony, gotowany na burakach, miał zapewniać długowieczność. Spożywanie buraków było bowiem (jak najbardziej słusznie) uznawane za sprzyjające zdrowiu i dobrej kondycji.
Wyjątkowe miejsce na stole wigilijnym zajmują także potrawy z makiem. Brak maku w świątecznym menu mógł według dawnych wierzeń nawet sprowadzić na dom nieszczęście.
Świąteczne przesądy przynoszące szczęście
Jak większość tradycyjnych przesądów, także te związane ze świętami miały zapewnić domownikom szczęście i pomyślność w nadchodzącym roku. Jednym z najbardziej znanych było chowanie łuski karpia do portfela. Łuska ta miała zapewnić dobrobyt finansowy i chronić daną osobę przed biedą.
Wierzono także, że pierwsza osoba, która w dniu Wigilii przekracza próg domu, ma wpływ na los całej rodziny w nadchodzącym roku. Jeśli pierwszym gościem był mężczyzna, domowników miały czekać zdrowie i powodzenie. Z kolei kobieta mogła przynieść nieszczęście.
Oczywiście świąteczne przesądy obecnie traktujemy z przymrużeniem oka, jednak warto je znać i choć częściowo pielęgnować. To właśnie one są elementem naszej kultury i tradycji, dzięki którym kolejne pokolenia mogą dorastać, znając korzenie świątecznych zwyczajów.
